सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्र, रत्नागिरी येथे बंदिस्त खेकडा पालन प्रशिक्षण संपन्न

रत्नागिरी : डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषि विदयापीठ, दापोली अंतर्गत ‘झाडगाव रत्नागिरी येथे असलेल्या ‘सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्र मध्ये “बंदिस्त खेकडा पालन: व्यवस्थापन” या विषयावर तीन दिवसीय प्रशिक्षण कार्यक्रम दि. १८ ते २० ऑक्टोबर, २०२३ या कालावधीत आयोजित करण्यात आला. या कार्यक्रम आयोजनाकरिता डॉ. बाळासाहेब सावंत कोंकण कृषि विद्यापीठ, दापोलीचे आदरणीय कुलगुरू डॉ. संजय भावे, विस्तार शिक्षण संचालक डॉ. प्रमोद सावंत, संशोधन संचालक डॉ. प्रकाश शिनगारे, शिक्षण संचालक डॉ. प्रशांत बोडके, कुलसचिव डॉ. प्रदीप हळदवणेकर यांचे विशेष मार्गदर्शन लाभले.

या कार्यक्रमाचा उद्घाटन कार्यक्रम दि. १८ ऑक्टोबर, २०२३ रोजी सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्राचे वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकारी डॉ. आशिष मोहिते यांच्या हस्ते दीपप्रज्वलन करून पार पडला. यावेळी डॉ. आशिष मोहिते यांनी आपल्या अध्यक्षीय भाषणामध्ये खेकडे संवर्धन संच पद्धतीमध्ये खेकडे पालन हे कमी जागेत व कमी पाण्यात केली जात असल्यामुळे हा व्यवसाय सुरु करण्यास चांगली संधी असल्याचे सांगितले. या कार्यक्रमाची प्रस्तावना कार्यक्रम समन्वयक श्री. कल्पेश शिंदे यांनी केली. यावेळी सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्राचे डॉ. हरिष धमगाये, प्रा. नरेंद्र चोगले, डॉ. संतोष मेतर, प्रा. सचिन साटम, श्रीमती. वर्षा सदावर्ते, श्री. रमेश सावर्डेकर, सौ. साळवी, श्री. पावसकर हे उपस्थितीत होते.

या प्रशिक्षण कार्यक्रमाकरिता महाराष्ट्र राज्यातील विविध जिल्ह्यातून विशेषतः हिगोली, मुंबई, नवी मुंबई, रायगड, सिंधुदुर्ग, ठाणे, पुणे, वसई व रत्नागिरी येथील प्रशिक्षणांर्थीनी आणि विशेष म्हणजे गोवा तसेच कर्नाटक राज्यातील प्रशिक्षणांर्थीनी सहभाग नोंदविला.
प्रशिक्षण कार्यक्रम अंतर्गत तीन दिवसात खेकडा पालन संच हाताळणी व व्यवस्थापन, खेकडा पालनः सद्यस्थिती व वाव, खेकड्यांच्या जातींची ओळख व जीवनचक्र, जिवंत खेकडा पालन संच हाताळणी, पाण्याचे गुणधर्म आणि व्यवस्थापन, खाद्य व्यवस्थापन, रोग व्यवस्थापन, अर्थशास्त्र व प्रकल्प अहवाल कसा तयार करावा, खेकडा काढणी व काढणी पश्चात काळजी तसेच विक्री व्यवस्थापन या विषयावर तज्ञांकडून मार्गदर्शन करण्यात आले. यावेळी जास्तीत जास्त प्रात्यक्षिकवर भर देण्यात आला. प्रशिक्षणार्थीनी स्वतः खेकड्याचे खाद्य तयार करून संचातील खेकड्यांना खाद्य देण्याचे, तसेच खेकडे पकडून ते दोरीने बांधण्याचे प्रात्यक्षिक अनुभवले. यावेळी डॉ. आशिष मोहिते, डॉ. हरिष धमगये, प्रा. नरेंद्र चोगले, डॉ. संतोष मेतर, प्रा. सचिन साटम, प्रा. कल्पेश शिंदे, श्रीमती वर्षा सदावर्ते आणि श्री रमेश सावर्डेकर यांनी मार्गदर्शन केले.
या प्रशिक्षण कार्यक्रमातील प्रक्षेत्र भेट ही दूरदर्शी प्रणाली द्वारे गोवा आणि पुणे येथील याच संशोधन केंद्रात प्रशिक्षण घेऊन गेलेल्या उद्योजकानी या केंद्राने विकसित केलेल्या व्हर्टिकल क्रॅब फार्मिंग युनीट मध्ये निमखाऱ्या पाण्यातील खेकडा संवर्धन केले आहे अशा शेतकऱ्यांकडून मार्गदर्शन करून पार पाडले. यावेळी गोवा येथील प्रकल्पास दूरदर्शी प्रणालीद्वारे भेट देऊन तेथील तांत्रिक अधिकारी श्री. शुभम पवार यांचेशी वार्तालाप करून प्रशिक्षणार्थी यांनी त्यांच्या मनात असलेल्या शंकांचे निरसन करून घेतले. त्याचप्रमाणे मुळशी, पुणे येथील श्री. मनीष टीकोणे यांनी या संशोधन केंद्रातून प्रशिक्षण घेत आपले गावी तीन गुंठ्यामध्ये गोड्या पाण्यातील बंदिस्त खेकडा प्रकल्प तयार करून गेले सहा महिने यशस्वीपणे खेकडा संवर्धन करीत असून त्यांच्याकडे खेकड्यांची बीज निर्मिती देखील झाल्याचे त्यांनी प्रशिक्षणार्थींना दूरदर्शी प्रणाली द्वारे दाखविले. याकरिता श्री कल्पेश शिंदे यांचे मार्गदर्शन लाभत असल्याचे त्यांनी सांगितले.

कार्यक्रमाचा समारोप समारंभ दि. २० ऑक्टोबर, २०२३ रोजी पार पडला. यावेळी प्रमुख पाहुणे म्हणून श्री प्रशांत सातपुते, जिल्हा माहिती अधिकारी, रत्नागिरी आणि श्रीमती. निशा कांबळे, उपजिल्हाधिकारी, भूमापन उपस्थित होते. प्रशिक्षणार्थीनी मान्यवरांना आपली ओळख आणि अनुभव कथन करताना प्रशिक्षण कार्यक्रमाचे उत्तम आयोजन केल्याबद्दल सशोध केंद्राचे आभार व्यक्त केले. तसेच सर्वांच्याच मते खेकडा बीजाची उपलब्धता सहजपणे व्हावी म्हणून रत्नागिरी मध्ये तसेच कोकण मध्ये बीज निर्मिती केंद्र शासनाने निर्माण करावे. यासाठी या संशोधन केंद्राने पुढाकार घ्यावा अशी अपेक्षा व्यक्त केली.
या कार्यक्रमाची प्रस्तावना प्रशिक्षण कार्यक्रम समन्वयक प्रा. कल्पेश शिंदे तथा सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्र येथील खेकडा प्रकल्प प्रमुख यांनी केली. यावेळी या कार्यक्रमातील प्रशिक्षणार्थींना आम्ही जे काही ज्ञान दिले आहे त्या ज्ञानाचा वापर करून त्यांनी त्यांचे व्यवसाय सुरू करावेत कारण खेकडा हा प्रथिनांचे भांडार म्हणून ओळखला जातोच शिवाय यास मिळणारा दर हा इतर संवर्धित मत्स्य प्रजातीं पेक्षा दिवसेंदिवस वाढत आहे. तसेच त्यांनी खेकड्याला एका उद्योगाचा दर्जा मिळवून देण्याचे मानस व्यक्त केला.
श्री. प्रशांत सातपुते, जिल्हा माहिती अधिकारी, रत्नागिरी यांनी मार्गदर्शन करताना सदर प्रशिक्षण मधील ज्ञानाचा विसर होवू नये म्हणून, त्वरित प्राप्त ज्ञानाचा उपयोग करून छोट्या प्रमाणात तरी प्रकल्प सुरु करण्याचे आणि बिजसंचय करण्याचे आवाहन केले. यावेळ त्यांनी काही उदाहरणे देऊन मार्गदर्शन केले.
या समारोप कार्यक्रमाच्या आपल्या अध्यक्षीय भाषणामध्ये सागरी जीवशास्त्रीय संशोधन केंद्राचे वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकारी डॉ. आशिष मोहिते यांनी तीन दिवसीय प्रशिक्षण कार्यक्रमाचे फलित म्हणून या एकविस प्रशिक्षणार्थींनी या व्यवसायास आपले योगदान द्यावे असे आव्हाहन केले. त्यांनी आपले संशोधन केंद्र व सर्व शास्त्रज्ञ भविष्यात प्रशिक्षणार्थींना हवी असलेली तांत्रिक मदत करण्यास तत्पर असल्याचे आश्वासित केले. सर्व प्रशिक्षणार्थीना मान्यवरांच्या हस्ते यशस्वी सहभाग बद्दल प्रमाणपत्र वितरित करण्यात आले. या संपूर्ण प्रशिक्षण कार्यक्रमाचे समन्वयक म्हणुन प्रा. कल्पेश शिंदे, सहाय्यक संशोधन अधिकारी यांनी काम पाहिले. या कार्यक्रमाचे सूत्रसंचालन प्रा. सचिन साटम, सहाय्यक संशोधन अधिकारी यांनी तर आभार प्रदर्शन डॉ. हरीश धमगाये, सहयोगी प्राध्यापक यांनी केले.

या कार्यशाळेच्या आयोजनाकरिता संशोधन केंद्र प्रमुख व वरिष्ठ वैज्ञानिक अधिकारी डॉ. आशिष मोहिते यांच्या मार्गदर्शनाखाली कार्यक्रम समन्वयक प्रा. कल्पेश शिंदे (सहाय्यक संशोधन अधिकारी), डॉ. हरिष धमगये (सहयोगी प्राध्यापक), प्रा. नरेंद्र चोगले (सहाय्यक संशोधन अधिकारी), डॉ. संतोष मेतर (अभिरक्षक), प्रा. सचिन साटम (सहाय्यक संशोधन अधिकारी), श्रीमती वर्षा सदावर्ते (जीवशास्त्रज्ञ), श्री. रमेश सावर्डेकर (प्रयोगशाळा सहाय्यक) यांनी विशेष परिश्रम घेतलेत. तसेच कार्यालायातील कर्मचारी श्रीमती जाई साळवी, श्री. सचिन पावसकर, श्री. मनिष शिंदे, श्री. महेश किल्लेकर, श्री. मंगेश नांदगावकर, श्री मुकुंद देऊरकर, श्री. सुहास कांबळे, श्री. राजेंद्र कडव, श्री. सचिन चव्हाण, श्री. प्रवीण गायकवाड, श्री. तेजस जोशी, श्री. स्वप्नील आलीम, श्री. योगेश पिलणकर, श्री. अभिजित मयेकर यांनी कार्यक्रमाच्या यशस्वी आयोजन करिता विशेष सहकार्य केले.